ZałoĚźone w 1829 r. we Lwowie Gospodarskie Towarzystwo Galicyjskie [3] skupiało magnatów i szlachtę zainteresowanych podniesieniem wydajności produkcji rolnej – głównego Ĺşródła ich dochodów. Dzięki wielkim areałom gruntów ornych, zwłaszcza w magnackich latyfundiach, nawet ekstensywne formy uprawy pozwalały na opłacalny eksport zboĚźa do krajów nadbałtyckich. Jednak juĚź pierwszy rozbiór Polski odciął ten tradycyjny kierunek zbytu ziemiopłodów granicą między wcielonymi do Rosji i Austrii częściami kraju. Książę Leon Sapieha, inicjator utworzenia Towarzystwa i jego pierwszy prezes a zarazem naczelnik Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego we Lwowie i Kasy PoĚźyczkowej, zaproponował na piątym zjeĹşdzie Towarzystwa w 1847 r. ufundowanie wzorcowej szkoły gospodarstwa wiejskiego, aby wykształcić kadrę fachowców, którzy stosując nowoczesne metody produkcji, podniosą opłacalność rolnictwa. Został teĚź przewodniczącym powołanego w tym celu komitetu. Rozruchy Wiosny Ludów i szczególnie krwawa w Galicji rebelia chłopska w latach 1846–1847 spowodowały szkody w wielu majątkach, a zniesienie pańszczyzny dekretem cesarza Austro-Węgier z dnia 17 kwietnia 1848 r. pozbawiło ziemiaństwo bezpłatnej siły roboczej. Wzrost zadłuĚźenia prowadził często do parcelacji, a nawet sprzedaĚźy całych majątków cudzoziemcom. Przyczyniło się to niewątpliwie do większego zainteresowania członków Towarzystwa wykształceniem kadry specjalistów rolnych do pracy w ich posiadłościach. W 1853 r. za zgromadzone w ciągu paru lat 44 294 złotych reńskich zakupiono w Dublanach odległych od Lwowa o 7 km folwark o areale 707 mórg na gospodarstwo szkoły. Uroczystość otwarcia Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego odbyła się 9 stycznia 1856 r. Uświetnili ją swoim udziałem: namiestnik Galicji – Agenor hrabia Gołuchowski, aktywnie wspierający działalność Towarzystwa, książę Leon Sapieha, liczni członkowie Towarzystwa i lwowski arcybiskup obrządku łacińskiego ks. Bocheński, który pobłogosławił pierwszych osiemnastu uczniów oraz poświęcił pomieszczenia szkoły. W tym czasie szkoła posiadała juĚź muzeum przyrodnicze, bibliotekę, kolekcję minerałów i modeli roślin, aparaturę chemiczną i przybory miernicze oraz, jako tymczasowy, budynek szkolny obliczony na trzydziestu słuchaczy, planując wkrótce budowę nowego dla stu uczniów. Pierwszym dyrektorem został eks-kapitan austriackiej armii Erazm Lelowski, wybrany w drodze konkursu jako obeznany z teorią i praktyką prowadzenia gospodarstwa rolnego, zorientowany w potrzebach i moĚźliwościach Galicji i znający psychologię włościan [4]. Pierwszymi wykładowcami byli profesorowie: Michał Niesiołowski (chemia, mineralogia, fizyka i inne nauki przyrodnicze), Maksymilian Ěżełkowski – poprzednio profesor szkoły agronomicznej w Grignon we Francji (teoria i praktyka rolnictwa, arytmetyka i geometria) oraz dyrektor Erazm Lelowski (kreś larstwo). Ze Lwowa dojeĚźdĚźali ksiądz kapelan i lekarz. Na pierwszy rok szkolny przyjęto dwudziestu czterech uczniów w wieku od 17 lat, rekrutujących się spośród studentów Uniwersytetu i Akademii Technicznej, absolwentów oraz uczniów z wyĚźszych i niĚźszych klas szkół realnych i gimnazjów. W następnych latach przyjmowano 23–48 uczniów, a tylko w 1864 r. po powstaniu styczniowym zaledwie szesnastu. Od 1861 r. warunkiem przyjęcia było ukończenie gimnazjum lub szkoły realnej, wiek 18 lat oraz zdanie egzaminu z matematyki, fizyki, biologii i geografii. Opłata za naukę na trzech kolejnych kursach wynosiła: 50, 25 i 5 złotych reńskich. Dla uboĚźszych fundowano stypendia w kwocie 100–300 złotych reńskich rocznie. Program nauczania według danych z roku szkolnego 1865/1866 obejmował na pierwszym kursie: matematykę, chemię, fizykę, botanikę, kreślarstwo; na drugim: nadal chemię oraz mechanikę, miernictwo, zootechnikę, ogrodnictwo, ekonomikę i buchalterię, na trzecim – nadal chemię, zootechnikę, buchalterię, a nadto technologię, leśnictwo i budownictwo. Przez wszystkie trzy lata studiów było teĚź rolnictwo – teoria i praktyka. Po egzaminie końcowym absolwent otrzymywał świadectwo zakończenia części teoretycznej nauczania, a dyplom specjalisty po rocznej praktyce w wyznaczonym przez Towarzystwo majątku, sporządzeniu jego charakterystyki oraz złoĚźeniu egzaminu przed komisją. W jej skład wchodziła rada profesorska oraz dwóch członków Towarzystwa. Dyplom pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia (z wyróĚźnieniem, z wynikiem zadowalającym i dostatecznym) upowaĚźniał do tytułu „Dublańczyka”, tj. absolwenta Zakładu Naukowo-Gospodarskiego c.k. Towarzystwa Gospodarstwa Galicyjskiego w Dublanach [4]. PoniewaĚź nieumiejętne zarządzanie gospodarstwem przez Erazma Lelowskiego spowodowało jego zadłuĚźenie, obowiązki dyrektora przejął prof. Maksymilian Ěżełkowski, a ekonoma – absolwent szkoły rolniczej w Hohenheim – Adam Pawłowski. Ponadto Gospodarskie Towarzystwo Galicyjskie powołało komisję do ciągłego nadzoru, a kuratorem został jego członek – Włodzimierz Rusowski, w przyszłości urzędowy komisarz szkoły. Z powodu choroby prof. Ěżełkowskiego jego obowiązki przejęli tymczasowo kapelan Nowicki i Ksawery d’Abancourt, po nich w 1859 r. – Wojciech Studziński, następnie w 1862 r. – Kazimierz Pankowski. W 1867 r. dyrektorem został Zygmunt Strucewicz, absolwent dublańskiej szkoły, po trzyletnich studiach odbytych we Francji, na które, poczynając od 1859 r., wysyłano przez kilka lat na koszt zamoĚźnych sponsorów trzech–czterech najlepszych absolwentów [4]. Wobec niedostatecznych środków na potrzeby i rozwój szkoły zdecydowano się na zaciągnięcie poĚźyczki bankowej. Książę Leon Sapieha przeznaczył na te cele 2/3 swoich poborów, które otrzymywał jako naczelnik Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego, czyli 3 000 zł rocznie – do końca 1858 r. Suma pozyskanych przez niego pieniędzy z róĚźnych Ĺşródeł do 1861 r. sięgnęła 30 000 zł reńskich. Pomimo wielkiej ofiarności społecznej – na przykład w 1864 r. od 150 obywateli wpłynęło 9 865 zł – na zebraniu komitetu, pod przewodnictwem Kazimierza hrabiego Krasickiego, wystosowano w dniu 30 stycznia 1866 r. petycję do Sejmu Galicyjskiego o przejęcie szkoły pod zarząd Wysokiego Wydziału Krajowego Namiestnictwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim. Od września 1866 r. Wydział Krajowy przyznał coroczną dotację 5 000 zł reńskich i stypendia na najbliĚźsze 10 lat, stawiając zarazem szereg warunków – m.in. o prowadzeniu wykładów wyłącznie w języku polskim. W Statucie Organicznym Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Dublanach z 1868 r. poza generalnymi zasadami funkcjonowania szkoły (warunki przyjęcia, okres nauczania, wysokość opłat, obowiązujące rygory itp.) podkreślono, Ěźe absolwent musi mieć opanowane metody samodzielnego uczenia się i umiejętność dalszego rozwoju zawodowego. Znajdował się w nim takĚźe zakaz jakichkolwiek akcji politycznych, jak równieĚź palenia cygar i fajki a nawet gry w karty! W 1869 r. powstała przy szkole stacja meteorologiczna z podstawową aparaturą pomiarową. W 1870 r. Sejm Galicyjski wyznaczył kwotę 10 000 zł reńskich rocznie na potrzeby zakładu naukowego w Dublanach i zarządził pewne zmiany programu. Od 1872 r. obowiązywał roczny kurs przygotowawczy, poprzedzający dwuletnią naukę przedmiotów zawodowych. W lutym 1875 r. zapadła decyzja o sprzedaĚźy szkoły Krajowemu Wydziałowi. Podpisany w grudniu 1877 r. protokół wymieniał budynek szkolny (378 metrów kwadratowych), dwa dwurodzinne domy profesorskie, drewutnię i „dom parobków” (bursę dla uczniów?). Ich łączną wartość wyceniono na 73 657 złotych reńskich. W paĹşdzierniku 1876 r. minister rolnictwa Austro-Węgier wyraził zgodę na utworzenie Krajowej Szkoły Rolniczej w Dublanach. Kadra i studenci. Od początków istnienia szkoły do roku szkolnego 1877/1878 włącznie lista nauczycieli obejmuje trzydzieści jeden nazwisk profesorów, docentów, doktorów, adiunktów i asystentów, gdyĚź skład kadry naukowej ulegał wielu zmianom. Kwalifikacje wykładowców nie były jasno określone, zdarzało się, Ěźe musieli łączyć kilka dyscyplin, a i płace nie były wysokie. W okresie 32 lat kształciło się w szkole 721 osób, w tym 151 kandydatów z wyĚźszych uczelni (Uniwersytet, Wojskowa Akademia, WyĚźsza Szkoła Handlowa), 350 z wyĚźszych oraz 215 z niĚźszych klas gimnazjów i szkół realnych, a pięć na podstawie długoletniej praktyki. Ponad połowa studentów, bo 423, pochodziła z rodzin wielkich właścicieli ziemskich, osiemdziesięciu trzech z rodzin adwokatów, notariuszy i wyĚźszych urzędników państwowych oraz siedemdziesięciu dwóch – pracow ników rolnictwa i leśnictwa. Resztę stanowili synowie inĚźynierów, fabrykantów i kupców w liczbie dwudziestu trzech, lekarzy, literatów, nauczycieli i dyrektorów średnich szkół – dwudziestu trzech; z rodzin duchownych greko-katolickich było siedemnastu, drobnego ziemiaństwa ośmiu oraz trzech synów wyĚźszych oficerów. Większość była polskiej narodowości. Pracowali głównie w majątkach ziemskich, a kilkunastu objęło waĚźne stanowiska: kuratora dublańskiej szkoły rolniczej, jej wykładowców – w tym dwóch profesorów, sześciu docentów, dwóch adiunktów i asystenta, jak równieĚź trzech profesorów szkoły rolniczej w Czernichowie i profesora w Szkole Lasowej we Lwowie, takĚźe pięciu dyrektorów niĚźszych szkół rolniczych oraz dwóch dziennikarzy czasopism rolniczych [4]. Kursy szkoleniowe. W latach 1866–1874 r. odbywały się w Dublanach kursy dla nauczycieli szkół wiejskich w celu podniesienia oświaty i unowocześnienia chłopskiej gospodarki. Od 1871 do 1919 r. działała dwuletnia krajowa niĚźsza szkoła rolnicza. W latach 1874–1886 prowadzone były kursy melioracji dla personelu technicznego.